سیر تاریخی شرح حال نگاری عمومی در دوره اسلامی از قرن سوم تا پایان عصر ممالیک ( 923 ه ق)

شرح حال نگاری که با اندک تفاوتی در مفهوم، با نام های تراجم احوال، سرگذشتنامه¬نویسی، زندگی نامه¬نویسی، علم رجال، موالید و وفیات وغیره نیز شناخته می شود، در میان علوم اسلامی از جمله علوم و فنونی است که دارای پیشینه ای دیرین است و بخشی از علم تاریخ به شمار می¬آید. این علم دارای شاخه¬های متعددی است که یکی از آن¬ها علم شرح¬حال¬نگاری عمومی می¬باشد. پیدایش شرح¬حال¬نگاری و سیر تحوّل و تطوّر شرح¬حال¬نگاری عمومی از قرن سوم هجری قمری تا پایان عصر ممالیک، مجهول است. این رساله درصدد است با روش تحلیلی - توصیفی به تبیین این تحوّل در دوره¬ی عباسی و ممالیک بپردازد. یافته¬های پژوهش حاضر نشان می¬دهد که این علم تحت تأثیر کتب سیرالملوک، علم الانساب، ایام العرب و در دوره¬ی اسلامی فن سیره¬نویسی پیامبر?، صحابه و تابعین بوجود آمد و به روند تکاملی خود ادامه داد به نحوی که در شرح¬حال¬نگاری عمومی عصر عباسی از متون دینی همچون قرآن و احادیث و نیز شعر استفاده می¬شد؛ همچنین بکارگیری امثال و حکم و آرایه-های ادبی از خصوصیات آن به شمار می¬رفت. در عصر ممالیک، این فن با ورود عبارات و کلمات فارسی، ترکی و رومی به آن و آمیخته شدن با سیاست همراه بود و به سمت سبکی نقّادانه و به دور از تکلّف پیش رفت، و ناظر بر مسائل ادبی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن زمان نیز بود.